Các chương trình kinh tế bao trùm (economic inclusion programs) đang nhanh chóng trở thành một công cụ quan trọng trong các chiến lược xóa đói nghèo quy mô lớn của nhiều nước trên thế giới.
Theo Báo cáo “Tình trạng kinh tế bao trùm (SEI) 2020: Tiềm năng mở rộng quy mô” của Ngân hàng Thế giới (WB) công bố mới đây, các chương này đang phát triển nhanh chóng về quy mô và số lượng tại 75 quốc gia, tiếp cận khoảng 20 triệu hộ gia đình nghèo và dễ bị tổn thương và mang lại lợi ích cho gần 92 triệu người, đặc biệt là những người nghèo khổ nhất.
Theo Báo cáo của WB, kinh tế bao trùm (economic inclusion) được hiểu là sự hội nhập từng bước của các cá nhân và hộ gia đình vào các quá trình phát triển kinh tế và cộng đồng rộng lớn hơn thông qua giải quyết các hạn chế hoặc rào cản cấu trúc mà người nghèo phải đối mặt ở các mức độ khác nhau: hộ gia đình (ví dụ, năng lực con người và năng lực vật chất), cộng đồng (các chuẩn mực xã hội), kinh tế địa phương (tiếp cận các thị trường và dịch vụ), và thể chế chính thức (tiếp cận các cơ cấu chính trị và hành chính). Những trở ngại này diễn ra cùng lúc và không thể tách rời, đồng thời được coi là có tác động mạnh mẽ nhất đến các nhóm cực kỳ nghèo và dễ bị tổn thương. Các chương trình kinh tế bao trùm (economic inclusion programs) bao gồm một loạt các biện pháp can thiệp đa chiều, được phối hợp với nhau nhằm hỗ trợ các cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng tăng thu nhập và tài sản. Các chương trình này nhằm tạo điều kiện cho việc thực hiện mục tiêu kép là nâng cao khả năng chống chịu và cơ hội cho các cá nhân và hộ gia đình nghèo. Các mục tiêu này được đáp ứng thông qua việc tăng cường liên kết cộng đồng và kinh tế địa phương.
Theo đánh giá của WB, sự gia tăng của các chương trình kinh tế trên diễn ra vào thời điểm quan trọng, khi hơn 700 triệu người trên thế giới phải đối mặt với tình trạng nghèo cùng cực. Sau 20 năm, con số này lần đầu tiên tăng lên, đặc biệt là ở các khu vực bị ảnh hưởng bởi xung đột, biến đổi khí hậu và các cú sốc do đại dịch COVID-19. Đại dịch đã và đang tác động mạnh nhất đến đối tượng người nghèo và người dễ bị tổn thương, đặc biệt phụ nữ. Trong bối cảnh đó, dữ liệu khảo sát cho thấy các chương trình kinh tế bao trùm đang ngày càng được triển khai rộng khắp trên thế giới, đặc biệt là tài các nước thu nhập thấp, với trên 219 chương trình tại ít nhất 75 quốc gia, tiếp cận tới 20 triệu hộ gia đình và đem đến lợi ích cho khoảng 92 triệu người. Gần ½ số các chương trình này do chính phủ thực hiện với khoảng 93% số người thụ hưởng.
Kết quả khảo sát của WB chỉ ra các chương trình kinh tế bao trùm được xây dựng dựa trên các chương trình sẵn có của chính phủ có tiềm năng phát triển mạnh mẽ, và đã chứng tỏ vai trò rất quan trọng trong các nỗ lực phục hồi lâu dài phát sinh từ cuộc khủng hoảng kinh tế COVID-19. Kinh tế bao trùm đang trở thành một công cụ quan trọng trong chương trình xóa đói nghèo quy mô lớn của nhiều nước. Một trong những phương tiện chính được sử dụng để mở rộng quy mô kinh tế bao trùm là thông qua mạng lưới an sinh xã hội, vốn xây dựng dựa trên việc cung cấp hỗ trợ tiền mặt. Việc mở rộng các chương trình của chính phủ có tiềm năng tạo ra lợi thế phát triển quy mô, giảm chi phí và cho phép các phương pháp tiếp cận tích hợp. Báo cáo của WB cho thấy các chương trình của chính phủ thường bao gồm năm hoặc nhiều cấu phần khác nhau, thông dụng nhất là chuyển giao, đào tạo kỹ năng, huấn luyện, liên kết thị trường và tiếp cận các dịch vụ tài chính.
Nhìn chung, quy mô của các gói kinh tế bao trùm hiện còn khiêm tốn, và một phương pháp tiếp cận bền vững để mở rộng quy mô sẽ liên quan đến nhiều nội dung hơn là chỉ tăng số lượng người thụ hưởng. Kết quả khảo sát cho thấy hơn 50% các chương trình hiện có do chính phủ đứng đầu có khả năng hỗ trợ từ 5 - 10% số người nghèo cùng cực. Nhiều chương trình đang trong quá trình mở rộng phạm vi bao phủ. Tuy nhiên, việc mở rộng quy mô không chỉ đơn giản là về mức độ phạm vi bao phủ mà còn về chất lượng: chất lượng của tác động và tính bền vững của phạm vi bao phủ cũng như chất lượng của các quá trình thay đổi và thích ứng. Do đó, kinh tế bao trùm trên quy mô lớn xem xét đến các cơ chế và thể chế liên quan, trong đó có nhiều yếu tố là các điều kiện tiên quyết trước khi đưa ra các đối tượng thụ hưởng chương trình mới.
Các chương trình kinh tế bao trùm đem đến sự linh hoạt đáng kể cho việc thích ứng. Mặc dù có sự không đồng nhất, nhưng có sự ưu tiên chung về phát triển nông thôn, các điểm yếu và các nhu cầu của các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương cụ thể. Khảo sát năm 2020 cho thấy các chương trình có sự tập trung mạnh mẽ vào việc bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương nhất, bao gồm: trẻ em (25% số chương trình), người khuyết tật (27% số chương trình) và dân số phải di dời (33% số chương trình). Các mục tiêu được trích dẫn thường xuyên nhất cho các chương trình kinh tế bao trùm bao gồm tự tạo việc làm, đa dạng hóa thu nhập và khả năng phục hồi. Điều này phản ánh một chương trình nghị sự tập trung mạnh vào nông thôn (87% tổng số chương trình) và nhấn mạnh vào tính dễ tổn tương (25% chương trình được khảo sát) cùng với trọng tâm giảm thiểu biến đổi khí hậu (55% tổng số chương trình được khảo sát).
Báo cáo của WB cũng nhận định việc nâng cao quyền năng kinh tế cho phụ nữ là động lực chính của chương trình kinh tế bao trùm, với gần 90% các chương trình được khảo sát tập trung vào vấn đề về giới. Các thiết kế chương trình phù hợp để thúc đẩy nâng cao quyền kinh tế cho phụ nữ và giảm thiểu rủi ro không mong muốn của hộ gia đình và cộng đồng đã nổi lên. Một số lượng đáng kể các hoạt động tập trung vào thiết kế chương trình có mục tiêu về giới rõ ràng nhằm tăng hiệu quả. Đồng thời, sự quan tâm ngày càng cao cùng những rủi ro được thừa nhận về hậu quả không mong muốn của việc thích ứng với chương trình cụ thể về giới, chẳng hạn như tình trạng nghèo đói trầm trọng hơn theo thời gian, vai trò giới truyền thống được củng cố và bạo lực trên cơ sở giới.
Các chương trình kinh tế bao trùm được thiết lập để ngày càng thích ứng với thực tế của khu vực phi chính thức, đặc biệt là đối với thanh niên ở khu vực thành thị. Các chương trình có phương pháp tiếp cận rất khác nhau, với một số biện pháp can thiệp tự kinh doanh có mục tiêu bao hàm rộng rãi và các phương pháp khác tìm kiếm doanh nhân tiềm năng cao một cách rõ ràng. Chỉ 1/3 các chương trình tạo điều kiện tiếp cận các cơ hội việc làm, một chương trình được thúc đẩy bởi các chương trình do chính phủ chỉ đạo. Gần 70% các chương trình giúp người tham gia liên kết với các chuỗi giá trị và thị trường hiện có (địa phương, khu vực, quốc gia hoặc quốc tế), và một số chương trình thậm chí còn hỗ trợ việc tạo ra các chuỗi giá trị mới. Gần 40% các chương trình báo cáo hoạt động ở các trung tâm đô thị, với 64% các chương trình tập trung vào giới trẻ, phản ánh xu hướng đô thị hóa và nhân khẩu học rộng hơn. Sự thích ứng của các chương trình kinh tế bao trùm đối với các khu vực đô thị bị ảnh hưởng bởi COVID-19 dường như sẽ trở thành một lĩnh vực được chú trọng đặc biệt.
Các tiến bộ kỹ thuật số sẽ đóng vai trò rất quan trọng để vượt qua các hạn chế về năng lực và tăng cường quản lý chương trình. Nhiều chương trình hiện đang sử dụng cơ sở dữ liệu của chính phủ để xác định những người tham gia chương trình (33% tổng số các chương trình và 45% của các chương trình do chính phủ chỉ đạo). Công nghệ kỹ thuật số là một yếu tố quan trọng trong 85% tất cả các chương trình do chính phủ chỉ đạo và phổ biến ở tất cả các khu vực. 30% các chương trình do chính phủ chỉ đạo cung cấp quyền truy cập vào các thành phần của chương trình thông qua các nền tảng kỹ thuật số.
Các chương trình kinh tế bao trùm được xây dựng trên cơ sở các kết quả hứa hẹn sẽ sớm phát triển. Việc xem xét 80 đánh giá định lượng và định tính ở 37 quốc gia cho thấy việc phối hợp một nhóm các can thiệp đa chiều đã đem đến tác động lớn hơn về thu nhập, tài sản và tiết kiệm so với các can thiệp đơn lẻ. Sự tương tác giữa các thành phần có thể thúc đẩy tác động tổng thể của chương trình.
Sự cải thiện hiểu biểu về các cấu trúc chi phí cơ bản là điểm khởi đầu quan trọng để đánh giá hiệu quả chi phí của các chương trình kinh tế bao trùm không chỉ là “giá cả”. Báo cáo tạo ra nền tảng mới trong cách tiếp cận phân tích chi phí, một chủ đề đầy phức tạp, bao gồm những thách thức trong đo lường, sự không đồng nhất của các mục tiêu chương trình và sự phức tạp trong khả năng so sánh. Nó cung cấp một trong những phân tách chi phí đa quốc gia đầu tiên cho các chương trình kinh tế bao trùm do chính phủ và phi chính phủ lãnh đạo trên toàn cầu.
Quan hệ hợp tác mạnh mẽ là yếu tố không thể thiếu đối với sự thành công của các chương trình kinh tế bao trùm. Sự tham gia của các cơ chế cộng đồng là động lực quan trọng của việc thực hiện chương trình, với hầu hết các chương trình tận dụng cấu trúc cộng đồng, bao gồm các nhóm tiết kiệm và tín dụng cộng đồng phi chính thức (42%), các nhóm quản trị địa phương (59%) và các tổ chức sản xuất chính thức (44%). Các cấu trúc cộng đồng có thể mở rộng hơn nữa các cơ hội sinh kế và tăng tính bền vững của chương trình, đặc biệt nếu các tổ chức cộng đồng được liên kết chính thức với các thành phần thị trường khác, bao gồm các nhà cung cấp dịch vụ tài chính và các nhà đào tạo tư nhân. Các tổ chức phi chính phủ (NGO) cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho 64% các chương trình của chính phủ và 67% các chính phủ hợp tác với các NGO để thực hiện các chương trình của họ. Quan hệ đối tác cũng rất quan trọng ở cấp độ toàn cầu để nâng cao kiến thức hoạt động toàn cầu, các phương pháp hay nhất, học hỏi và tận dụng hỗ trợ tài chính.
Theo SBV
